Fustein, fus-wat?
Fustein, fustian, bombazijn, barchent.
Wat deze benamingen gemeen hebben is dat ze allemaal een mengstof zijn. Vaak een mengstof van linnen of katoen met een x andere stof als zijde of wol.
Maar voor nu heb ik het over fustein (fustian in het Engels) zoals wij de stof hedendaags kennen. Bij fustein spreek je altijd over een linnen schering en een katoenen inslag.
Deze stof is zoals men het vroeger maakte; enkeldraads en met een vrij hoge draaddichtheid. De stof kan egaal van kleur blijven (vaak variërend van gebroken wit, geel-grijzig tot ecru, maar vroeger deed men de stof ook graag verven in indigo, meekrap/cochenille of zwart.
De opdracht
In 2022 kwam archeoloog en re-enacter Peter Kalkman naar mij toe met de vraag of ik fustein voor hem kon weven. Ik had nog nooit gehoord van fustein, dus ik dook in mijn boekenkast om ieder textielboek door te spitten naar deze interessante term. Al snel kwam ik er achter dat men veelal over een linnen schering en katoenen inslag sprak. Dat klonk wel als een opdracht die ik kon maken! Nadat ik samen met Peter zijn wensen had doorgenomen, begon het uitzoeken van de juiste materialen. Peter wilde een stevige stof, hij ging een brigandine er mee maken. Een brigandine is een soort middeleeuwse vechtjas met metalen platen er in gemonteerd. De fustein stof moest dus stevig en zo slijtvast mogelijk zijn. Ik trok mijn krat met alle linnen garens uit de kast en viste de stevigste, dikst ogende linnen er uit. Ook de enkeldraadse katoen was de grofste die ik tot mijn beschikking had.
Vol enthousiasme had ik het weefgetouw snel klaar om te gaan weven.
Het avontuur met weven kon gaan beginnen!
De onregelmatigheden van de linnen schering draad waren een uitdaging om mee te weven.
Draadbreuk en overal pluisjes
Na het opzetten van het weefgetouw met het linnen garen, dacht ik al snel moeiteloos te kunnen gaan weven.
Deze illusie werd meteen de kop in gedrukt na de eerste paar inslagen van het katoen.
De schering (linnen) draden braken bij het minste en geringste. Het riet (metalen kam waar de draden doorheen lopen) leek de linnen draden wel te scheuren bij iedere keer dat ik het bewoog. Als een nachtmerrie zag ik draad na draad breken. Op een gegeven moment had ik zó veel spelden in de stof zitten van het herstellen van de draadbreuk, dat het wel een speldenkussen leek! Dit was geen doen. Ik moest iets anders gaan verzinnen om de stof toch te kunnen weven.
Ik had twee opties: een grover riet pakken zodat de linnen draden niet zo heftig langs het metaal zouden schuren, of op de een of andere manier zorgen dat de linnen draden sterker werden.
Aangezien ik geen grover riet had, koos ik voor optie twee. Na een kort onderzoek naar het lijmen (sizing in Engels) van scheringdraden kwam ik er achter dat er een verscheidenheid aan recepten mogelijk is. Veel mensen gebruiken ingekookte lijnzaad om de draden daarmee in te smeren. Sommigen gebruiken een zetmeelpapje of gelatine. Gelatine leek mij de goedkoopste manier om te testen of dit überhaupt voor mij zou gaan werken. Dus hup; de auto in en naar de winkel om gelatine blaadjes te halen! Het papje was snel gemaakt, en dit smeerde ik met een grove kwast op de schering. Het zooitje vond ik maar stinken, maar dat mocht de pret niet drukken. Het leek te werken! Na het drogen leken de draden een soort beschermingslaagje te hebben. Opgelucht kon ik verder gaan met weven. Het weven duurde wel langer dan dat ik had berekend. Met het lijmen en drogen van de draden was ik veel extra tijd kwijt. Maar gelukkig maakte dat voor de opdrachtgever niets uit.
Toen ik de stof van het weefgetouw af haalde kon ik deze bijna rechtop zetten! Zo stijf was het geworden van de gelatine. Na het wassen in lauwwarm water zag ik de stof veranderen. De vezels leken prachtig open te gaan staan, de draden ontspanden zich en samen vormden ze een échte stof. Met een enorm gevoel van trots kon deze stof naar de nieuwe eigenaar toe.
Achteraf kwam ik er achter dat de linnen garen die ik gebruikt had, uitermate ongeschikt waren voor schering. Het was "tow" linnen. Ook wel "werk" genoemd. Het is eigenlijk het grove bijproduct van de fijne en lange vlasvezel bij het bewerken hiervan. Tow linnen kenmerkt zich door de korte, stekelige vezels. Geen wonder dat het moeilijk werd om hier mee te weven!
Fustein - 4 meter weven in 2024/2025
Na mijn eerste fusteinweefsel waar Peter Kalkman erg blij mee was, kreeg ik een vraag van een vriend van Peter, Anton, of hij ook een paar meter fustein bij mij kon krijgen. Natuurlijk kon dat! Alleen had ik niet meer hetzelfde garen als ik voor het fustein van Peter had gebruikt. Dus zo begon de zoektocht naar enkeldraads linnen en katoen!
Dat bleek een moeilijkere zoektocht dan dat ik in eerste instantie had gedacht. Enkeldraads linnen is makkelijk(er) aan te komen, maar enkeldraads katoen is een hele lastige. En al helemaal omdat ik vrij dik garen nodig had om een stof te kunnen maken die zo dicht mogelijk bij de eerste fustein zat die ik had geweven.
Uiteindelijk ging ik toch weer voor touw linnen (ofwel lintow in het Engels), en wel van het fijne merk GarnHuset i Kinna in Zweden. Dit was een 6/1 lintow ongebleekt, perfect voor wat ik zocht!
Voor de inslag heb ik uiteindelijk mijn favoriete spinnerij (die helaas gestopt is sinds eind 2025) Brevink zo ver gekregen om voor mij 4/1 katoen te spinnen! Zo ontzettend fijn dat dit mogelijk was. Want dit betekende dat ik mijn garenzoektocht had voltooid en eindelijk kon gaan starten met het weven!
Het scheren van de kettingdraden
De haspelmolen. Rechts onder is het telkruis. Iedere draad kruist daar, dit vergemakkelijkt het inrijgen in het riet. Links boven zit het verdeelkruis. Hier zitten de draden verdeeld in bundeltjes van 8 draden. Dit omdat er 8 draden op één centimeter komen te zitten en ik deze straks makkelijker op de evenaar kan leggen.
Het telkruis. Hier zie je duidelijk dat alle draden elkaar netjes kruisen.
Het verdeelkruis. De bundels van 8 draden kruisen elkaar ook weer, zodat ze makkelijk van elkaar te onderscheiden zijn. Deze grote bundel met draden is afgebonden en klaar om van de haspelmolen af gehaald te worden.
Wanneer ik een grote bundel draden klaar heb, bind ik alles netjes af. Dit zodat de kruisen niet in de war gaan zitten en de draden op hun plek blijven. Ik bind het linnen op beiden kruisen en nog 3 á 4 keer op de lange stukken op de haspelmolen.
Door dezen klossenhouder kan ik tegelijk twee draden haspelen. Ideaal!
Een vrolijk bundeltje bundels van linnen kettingdraden. Hier wordt je toch blij van!
Specificaties
Benodigde lengte: 4 meter
Benodigde breedte: 1 meter
Garen ketting: 6/1 lintow Garnhuset i Kinna
Garen inslag: 4/1 katoen Brevink
Binding: effenbinding
Riet: 8/10
Totaal benodigd kettinggaren: 4840 meter (6 klossen)
Totaal benodigd inslaggaren: 3872 meter (5 klossen)
Totaal materiaalkosten: €155
Het opspannen van het weefgetouw
Voordat je kunt beginnen met het weven, moet je de kettingdraden op het weefgetouw plaatsen. Maar voordat je dat kunt doen moet je het weefgetouw daarvoor klaar maken! Dus dat betekend in het geval van mijn Glimakra Contramars dat ik het riet verwijder, de hevels aan de zijkanten schuif en de schachten in de hanenkammen hang.
Daarna worden alle bundels met garen op de achterste ronde balk bevestigd. Aan de bundels met garen hang ik gewichten om de spanning op de draden te houden. Hiermee kan ik helemaal alleen het getouw opspannen en heb ik geen hulp nodig van Ruud ;)
Boven: het weefgetouw is er klaar voor!
Links: een zakje met gewicht van ongeveer 500 gram. Hier zitten granaatscherven in. Wat!? Ja. Granaatscherven. Het grote voordeel van een vriend hebben die met de metaaldetector er op uit gaat is dat hij vaak thuis komt met granaatscherven, deze zijn geheel ongevaarlijk en behoorlijk zwaar. Ideaal voor mijn gewichtzakjes!
De bundels zijn voorzien van gewichten.
Rechts zie je een balkje met spijkers. Dit is de evenaar. Om iedere cm zit een spijker. De evenaar zorgt ervoor dat op iedere cm evenveel draden zitten. Weet je nog het verdeelkruis die we in het begin hebben gemaakt? Die komt hier van pas. In het verdeelkruis zaten 8 draden om en om gebundeld. Tussen iedere spijkers komt een bundeltje met 8 draden te liggen.
Dat ziet er dan zo uit! De hele ketting is verdeeld in bundeltjes van 8 draden per cm.
Het opdraaien van de kettingdraden is een tijdrovend klusje. Maar hé, dat maakt de "overwinning" van een mooie stof des te beter!
Op de kettingboom vormt zich al een mooie rol met draden. Om de paar draaien plaats ik een smal latje op de balk. Dit zorgt ervoor dat er geen spanningsverschil ontstaat tussen de draden. Spanningsverschil is de grootste vijand van iedere wever.
Het was koud op de zolder! Dus een lekkere dikke jas aan, muziekje aan en verder gaan!
Nu alle kettingdraden op de kettinboom waren gerold kon ik gaan beginnen met het rijgen van de hevels.
De verticale koordjes zijn de hevels. Hier zit een "oog" in het midden, waar de linnen draad doorheen moet. Omdat dit een effenbinding is en ik haar weef op 4 schachten, dienen de hevels van achteren naar voren één voor één ingeregen te worden.
Bijna klaar met het inrijgen van de hevels!
Zodra de hevels allemaal ingeregen waren kon ik verdergaan met het inrijgen van het riet. Het riet is de metalen "balk" met allemaal smalle gleufjes. Door ieder gleufje moet één draad.
Het riet heb ik op twee lange balken gelegd, zo kan ik het makkelijker inrijgen.
Voilà! Netjes ingeregen en klaar om aan de stofboom te binden en alles op spanning te brengen!
Ze is er klaar voor! En ik ook ;) Het riet met de schietspoellade zijn bevestigd. Het weven kan beginnen!
Het weven met een schietspoellade (fly shuttle beater)
Dit werd mijn eerste keer weven met een schietspoellade. Dit is een extensie die op het weefgetouw gezet kan worden waardoor je niet meer met de hand de spoel met de inslag door het weefsel hoeft te halen. Bij een schietspoellade zit een touw-mechanisme wat je bij het handvat vastpakt en met een goeie zwiep er aan de schietspoel van links naar rechts en visa versa beweegt. Dit vergt enige handigheid in de precieze zwiep die je er aan moet geven, en met hoeveel kracht.
Na enige tijd testen had ik het ritme wel in de gaten.
Het weven en het lijmen
Je dacht dat we al konden gaan weven hé? Nope. Het linnen garen is een touw linnen, dat wil zeggen dat het een pluizige, vezelige draad is. Als je dit niet behandeld zul je binnen de kortste keren zo veel pluis hebben dat er draadbreuk komt en dan ben je verder van huis.
Om het weven goed te laten verlopen moeten we de draden behandelen met een verstevigend laagje. Ik doe dit zelf graag met gelatine. Gewoon de gelatine uit de supermarkt. Ik gebruik 2 blaadjes op 200ml lauwwarm water. Dit laat ik oplossen en vervolgens ga ik gewapend met een kleine verfroller de draden bewerken.
Hier zijn de draden net ingestreken met de verfroller met gelatine. De draden hoeven niet te druppen, maar ze moeten alleen vochtig worden gemaakt.
Enkeldraads linnen doet rare dingen wanneer het nat wordt terwijl het op spanning staat. Het gaat in bundeltjes draaien om zichzelf heen. Zo kun je natuurlijk niet weven, dus alle draden moeten nadat ze volledig zijn gedroogd uit elkaar worden geplukt.
Toby, mijn trouwe helper houdt de wacht.
Hoeveel tijd kost het om 4 meter te weven?
Het proces van lijmen - drogen - los plukken - weven wordt telkens herhaald om de ongeveer 25 cm. Dan wordt de geweven stof verder op de stofboom gerold, en kan er weer een nieuw stuk schering gelijmd worden. Het is een enorm tijdrovende klus.
Omdat ik nieuwsgierig was naar hoeveel tijd ik kwijt was per project en per stap in het proces ben ik de tijd nauwkeurig bij gaan houden met een timer.
Opzich valt de totale tijd zelf wel mee, maar aangezien ik vaak maar een half uurtje maximaal per dag kan werken aan het weefgetouw (vanwege mijn chronische bindweefselziekte Ehlers Danlos Syndroom wat voor veel pijn en vermoeidheid zorgt) heb ik er qua tijdspanne toch wel lang over gedaan. Natuurlijk komt "het leven" er ook vaak tussendoor en zijn er privé veel dingen gebeurd in deze maanden waardoor het project behoorlijk wat vertraging opliep.
Op 16 augustus 2024 ben ik begonnen met de berekeningen maken.
Op 2 september 2025 weefde ik de laatste paar cm.
Berekeningen en schering maken: 8 uur en 14 minuten
Voorbereiden weefgetouw en opbomen: 6 uur en 17 minuten
Hevels inrijgen: 4 uur en 11 minuten
Riet inrijgen: 5 uur
Weefgetouw voorbereiden en aanknopen: 2 uur en 48 minuten
Schering lijmen en weven: 23 uur en 33 minuten
Stof van weefgetouw afhalen en opruimen: 45 minuten
Wassen van de stof: 35 minuten
Noppen en stoppen: 25 minuten
Totale tijd: 51 uur en 48 minuten
De nabehandeling
Het euforische gevoel wanneer je een lap stof (die helemaal stijfjes is van de gelatine) van het weefgetouw af haalt is onbeschrijfelijk. Waar het eerst individuele losse draadjes waren, is het nu één geheel geworden. En dat allemaal met mijn eigen (krakkemikkige) handen en lichaam. Wat een trots!
De stof heb ik gewassen in een grote wasmand met lauwwarm water met een klein scheutje Eucalan zeep. Dit is een geur- en kleurloze zeep geschikt voor delicate materialen.
Het water was vies! Na een paar keer spoelen met koud water was de stof schoon.
Het noppen en stoppen
Nadat de stof droog was kon ik beginnen met het noppen en stoppen. Dit houdt in dat je de losse inslagdraadjes, gebroken kettingdraden en andere onzuiverheden mooi wegwerkt in de stof zodat ze niet meer te zien zijn. Ik gebruik hiervoor een stopnaald (een naald met een botte punt) en ik weef de draden een paar cm terug in de stof met de naald.
Het eindresultaat! Een mooie, soepele maar toch stevige stof. Na het wassen zijn de draden mooi gaan opzwellen en is het een prachtig geheel geworden.
De uiteindelijke afmetingen en het resultaat
Nadat de stof van het getouw is gehaald en er geen spanning meer op staat, en nadat het gewassen is, is er behoorlijk wat krimp opgetreden. Dit had ik al ingecalculeerd met het berekenen van de benodigde meters en materialen. Maar toch is deze stof veel meer gekrompen dan dat ik had verwacht.
De uiteindelijke afmetingen zijn geworden: 3.92m in de lengte en 92cm in de breedte.
In totaal bijna 52 uur op gewerkt verdeeld over bijna één jaar.
Na enige spanning toen de stof op de post was naar Anton in Portugal kwam dan eindelijk het verlossende berichtje; het is goed aangekomen!
En Anton was heel erg blij met de stof! Wat een fijn gevoel dat ik iemand heb kunnen helpen met een mooie stof!
Ik kan niet wachten om te zien wat hij er van gaat maken.